Te­piet­ce­re­mo­nie of knok­ken?

Tijdens het tepieten houden de vogels de snavel naar beneden en hun vleugelboegen naar buiten gericht. Daarbij rennen ze wild heen en weer en maken een zeer doordringend tepietgeluid. Wat die vogels daar doen zijn we pas gaan snappen nadat individueel gekleurringde Scholeksters langdurig onderzocht konden worden. In de broedtijd is dat tepieten een signaal aan andere Scholeksters dat het gebied waar de tepietende Scholekster staat tot zijn of haar broedterritorium behoort. Een eenzame Scholekster die aan het tepieten is doet dat niet in het luchtledige, maar altijd naar een overvliegende Scholekster. Het betekent dan: “ik ben hier de baas, waag het niet te landen”.

In de broedtijd zijn Scholeksters extreem territoriaal en het zijn paren die hun territorium tegen andere paren verdedigen. Zeker goede territoria waar veel jongen kunnen worden grootgebracht vereisen intensieve verdediging door beide partners. Scholeksters keren jaar in jaar uit naar hetzelfde territorium terug en een Scholekster wiens partner in de winter gestorven is moet heel snel een nieuwe partner vinden om het territorium te helpen verdedigen. Lukt dat niet, dan zal hij of zij zonder pardon uit het territorium worden geknikkerd. Dat kan door de buren zijn, maar ook paren zonder een broedterritorium kunnen hun kans grijpen.

Tepietceremonies ontstaan vaak als een indringer in een territorium landt. Vroeg of laat zullen de eigenaren tepietend op de indringer afstormen, die zich dan rennend uit de voeten maakt. Niet zelden komt de indringer daarbij op het territorium van de buren, die dat niet over hun kant kunnen laten gaan en tepietend komen toegesneld om de indringer en het achtervolgende paar te verjagen. Vaak vliegt de indringer dan op en blijven de twee buurparen nog enige tijd bakkeleien over waar de grens tussen hun beider territorium nu precies ligt. Dat is waarschijnlijk het geval op de mooie foto van Koos Dansen. Tepietceremonies tussen 3 Scholeksters kunnen ontstaan als een van de buren afwezig is, of zich niet geroepen voelt om mee te doen. Dat laatste lijkt het geval in de door Jopie Koeleman gefotografeerde Scholeksters.

Jopie Koeleman

Tepieten is een typisch ritueel gedrag, waarbij concurrenten elkaars vechtkracht kunnen aflezen en waarschijnlijk ook elkaars motivatie om een bepaald stukje grond te verdedigen. Zo worden fysieke gevechten vermeden. Gevechten zijn gevaarlijk. Scholeksters hebben een snavel waarmee ze een gat in een mossel kunnen hakken. Schedels zijn dunner dan mossels, dus een gat in een schedel hakken is geen enkel probleem, maar meestal grijpen de Scholeksters elkaar in een gevecht bij een vleugel of staart, wat kan leiden tot gebroken veren. Gevechten met dodelijke afloop komen echter voor.

Als het op vechten aankomt dan zijn het bijna altijd vogels van hetzelfde geslacht. Dus of twee mannetjes, die met elkaar vechten, of twee vrouwtjes. Dat is bijzonder, want bij verjagen en tepietceremonies zie je dat niet. Mannetjes en vrouwtjes maken geen onderscheid naar geslacht: indringers moeten opkrassen, onafhankelijk van hun geslacht. Maar als de indringer niet vlucht en het tot een gevecht laat komen, dan zijn het dus mannetjes tegen mannetjes of vrouwtjes tegen vrouwtjes. En dat kan zorgen voor een “echtscheiding”: beide partners hebben de winter overleefd, maar zijn niet meer samen in hun broedterritorium. De agressieve indringer, meestal een vrouwtje, heeft dan met succes de rechtmatige eigenaar uit het territorium geknokt. Jaarlijks komt dit voor bij een paar procent van de broedparen. Je vraagt je af of de “toekijkende” partner misschien stiekem de indringer heeft “aangemoedigd”, of het gevecht op zijn beloop laat, omdat het adaptief is een paarband te vormen met de overwinnaar. Daar komen we pas achter als we nog intensiever en langduriger grote aantallen individueel herkenbare Scholeksters gaan volgen. Voor de onderzoeker zijn zulke gevechten interessant. Voor de argeloze beschermer zijn de gevechten een akelig gezicht.

In het bijgevoegde filmpje van Jopie Koeleman lijken het trouwens de mannetjes (want kortere snavels) te zijn die uiteindelijk met elkaar gaan knokken.

Je cookie instellingen blokkeren deze video. Pas de instellingen aan om de video te bekijken.