Doel van het onderzoek

Al meer dan een kwart eeuw nemen de aantallen Scholeksters in Nederland in razendsnel tempo af. Voor een soort die meer dan 40 jaar oud kan worden is 5 procent afname per jaar ronduit dramatisch te noemen. Een belangrijk doel van het project CHIRP (Cumulative Human Impact on biRd Populations) was dan ook de oorzaken van die afname te achterhalen en maatregelen voor te stellen die het tij kunnen keren. Dat kan alleen door het relatieve belang van alle problemen in kaart te brengen als ook het cumulatieve effect. CHIRP liep van 2016 tot eind 2021. Op 29 oktober 2022 werd het goed bezochte eindsymposium gehouden.

Figuur 2. Bezoekers aan het CHIRP eindsymposium. Foto Sjoerd Duijns.

De problemen voor de Scholekster spelen niet alleen in de wintergebieden, zoals de Oosterschelde, waar de wadplaten onder de golven verdwijnen als verlaat gevolg van de stormvloedkering. Of de Waddenzee, waar de mosselbanken, na volledig weggevist te zijn in 1990, overgroeid raken door Japanse oesters. Er zijn ook grote problemen in de broedgebieden. Het agrarische gebied wordt steeds intensiever gebruikt en op de kwelders aan de kust spoelen nesten steeds vaker weg door zomerstormen.

Populatiemodel

Op basis van bestaande kennis en nieuwe metingen zijn belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van een populatiemodel voor heel Nederland. Daarin is ook rekening gehouden met mogelijke carry-over effecten. Dat wil zeggen: de manier waarop omstandigheden in het overwinteringsgebied via de conditie van de vogels doorwerken in hun prestaties tijdens het broedseizoen. Goed onderbouwde dosis-effect relaties zijn van groot belang.

GPS-zenders en gekleurringde dieren

Om de impact van verstoring te meten zijn een groot aantal Scholeksters uitgerust met geavanceerde GPS zenders. Deze technologie levert gedetailleerde informatie over verstoring op kleinschalige kortdurende gedragspatronen. Daarnaast kunnen de gegevens vertaald worden naar de lange termijn en op grotere schaal. Het onderzoek is ook afhankelijk van een uitgebreid citizen science netwerk dat is opgebouwd in het jaar van de Scholekster in 2008. Verspreid over meer dan 30 Nederlandse regio’s worden Scholeksters individueel gekleurringd. Een heel leger van waarnemers leest de dieren jaarrond af en voert de waarnemingen in. Deze vrijwillige ringers en waarnemers worden sinds 2019 ondersteund door de Stichting Onderzoek Scholekster (SOS) https://www.scholekster.org/. De meldingen leveren veel kennis op over broedsucces, overleving, de relatie tussen broed- en overwinteringsgebieden, en de vestiging van jonge en oude dieren. Die gegevens kunnen gekoppeld worden aan de lokale condities.

Betrokken partijen

Het project werd gefinancierd door Het NWO-domein Toegepaste en Technische Wetenschappen TTW https://www.nwo.nl/toegepaste-en-technische-wetenschappen-ttw, die het realiseren van kennisoverdracht tussen technische wetenschappen en gebruikers tot doel heeft. De toepassing was dus net zo belangrijk als de wetenschappelijke kwaliteit. Om die reden werd het onderzoeksproject intensief begeleid door een gebruikersgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van Deltares, Koninklijke luchtmacht, NAM, Natuurmonumenten, Provincie Friesland, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en Vogelbescherming. Het project werd mede gefinancierd door verschillende partijen: de NAM, die het effect wil weten van bodemdaling op de Scholeksters die op de kwelder van Ameland broeden. Door de luchtmacht, die het effect wil weten van vliegoefeningen boven de Vliehors op de Scholeksters die op de Vliehors overtijen. Deltares heeft belang bij kennis over het populatie-effect van waterstaatkundige ingrepen en Vogelbescherming is gebaat bij een effectief herstelplan voor deze bedreigde soort.

Uitvoerende instituten en betrokken onderzoekers

Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoeksinstituten die samenwerken in het Centre for Avian Population Studies (CAPS): Radboud Universiteit, NIOO-KNAW en Sovon. Hans de Kroon (RU) was projectleider en Eelke Jongejans (RU), Martijn van de Pol (NIOO-KNAW) en Bruno Ens (Sovon) waren de andere leden van de projectgroep. Het onderzoek werd uitgevoerd door Andy Allen (postdoc RU), Henk-Jan van der Kolk (AIO NIOO-KNAW en RU) en Magali Frauendorf (AIO NIOO-KNAW en RU), geholpen door studenten en grote aantallen vrijwilligers.

Figuur 3. Projectleider en dagvoorzitter Hans de Kroon presenteert een wordle van de maatregelen om het tij te keren die door bezoekers van het symposium waren voorgesteld. Foto: Sjoerd Duijns.

Resultaten van het onderzoek

Het onderzoek heeft een groot aantal wetenschappelijke publicaties opgeleverd, inclusief twee dissertaties. In die dissertaties staan ook artikelen die nog niet in een wetenschappelijk tijdschrift zijn gepubliceerd. Daar wordt aan gewerkt. Op de website van CHIRP https://www.chirpscholekster.nl/ wordt in de nieuwsrubriek https://www.chirpscholekster.nl/nieuws.php een toegankelijke samenvatting gegeven van de gepubliceerde artikelen, alsook een aantal bevindingen waarover nog niet is gepubliceerd.

Eindsymposium

Op 29 oktober 2022 werd het door Sovon en Vogelbescherming gefinancierde eindsymposium van CHIRP gehouden in de Reehorst in Ede. Het wetenschappelijk programma bestond uit de volgende onderdelen

10:00-10:10: Introductie CHIRP – Hans de Kroon

10:10-10:45: Het begin van het einde: draagkrachtverlies in de overwinteringsgebieden door schelpdiervisserij, invasieve exoten, Deltawerken en zeespiegelstijging en de vele andere problemen van onze nationale pechvogel – Bruno Ens, Manon Tentij en Kees Rappoldt

10:45-11:15: Koffie/thee

11:15-11:45: Verstoring van overwinterende Scholeksters door vliegtuigen: energetische kosten, cumulatie en populatie-gevolgen – Henk-Jan van der Kolk & Karen Krijgsveld

11:45-12:15: Effect zeespiegelstijging en bodemdaling op broedsucces kwelderbroedvogels – Martijn van de Pol

12:15-13:30: Lunch (voor de liefhebbers om 13:00 vertoning van de film “GrijsGroen” van Firma Film over polder- en stadnatuur aan de rand van Rotterdam met een hoofdrol voor dakbroedende Scholeksters)

13:30-14:00: Drukfactoren op in het binnenland broedende scholeksters – Magali Frauendorf

14:00-14:30: Waarom zijn stadse Scholeksters vaak wel succesvol en kan dit succes nog verbeterd worden? – Bert Dijkstra en Rafael Martig

14:30-15:00: Koffie/thee

15:00-15:30: Een ruimtelijk (kust, weide, stad) populatiemodel van migrerende scholeksters – Andy Allen en Eelke Jongejans

15:30-15:45: Slotconclusies – Ruud Foppen

15:45-16:00: Het jaar van de Scholekster in 2008 – 15 jaar later – Sjoerd Duijns en Nico Korporaal

De powerpoint presentaties zijn en blijven hier beschikbaar

Figuur 4. Ruud Foppen presenteert zijn slotconclusies, opgesteld naar aanleiding van de eerdere presentaties. Foto: Sjoerd Duijns.